Zo gaat een gaslighter te werk
Gaslighting is een subtiele, maar heftige manier om iemands werkelijkheid te ondermijnen. De term komt oorspronkelijk uit het toneelstuk Gas Light (1938), waarin een man zijn vrouw gek probeert te laten lijken door kleine veranderingen aan te brengen in hun omgeving. Hij dimt de lampen en als zij daar vervolgens wat van zegt, ontkent hij het. Vandaag de dag wordt gaslighting gezien als een ernstige vorm van emotionele manipulatie in persoonlijke relaties, maar ook op het werk kun je te maken krijgen met gaslighters.
Gaslighting voorbeeld
“Terwijl ik samen met mijn man aan een tafeltje zit, nabij het zwembad van ons hotel op Curaçao, bespeur ik een glimlach op zijn gezicht. Hij is druk in de weer met zijn telefoon. In de weerspiegeling van zijn zonnebril zie ik dat hij iemand aan het appen is. Ik vraag hem wat hij zojuist ontvangen heeft en van wie? Ik ben wel benieuwd wat hem zo aan het glimlachen maakt. Ik heb het laatste woord van de zin nog niet eens uitgesproken of hij veert ziedend op. Ik ben hartstikke gek! Waar ik het vandaan haal dat hij met iemand aan het appen is?! Ik moet eens met een professional gaan praten, want ik zie ze echt vliegen! Ik trek wit weg en vertrek huilend naar de hotelkamer. Drie weken na onze vakantie kom ik erachter dat mijn man een affaire heeft.”
Wat is gaslighting?
Kortgezegd is gaslighting een psychologische manipulatiestrategie waarbij een ander jou systematisch aan jezelf laat twijfelen. Daarbij draait alles om controle. Typische uitspraken zijn:
- “Dat heb je je verbeeld.”
- “Je bent te gevoelig.”
- “Je overdrijft altijd.”
En wat dacht je van de politiek? Misschien herinner je het Lockdown-schandaal in Groot-Brittannië nog. Hoewel er duidelijk foto’s, berichten en ander bewijs was, zei de Britse premier Boris Johnson:
“All guidance was followed completely in Number 10.”
Oftewel: alle feiten ontkennen, terwijl iedereen weet hoe het zit. En daardoor ga je aan jezelf twijfelen. Zie ik dit nu verkeerd? Is er iets dat ik over het hoofd zie? Heb ik de zelf de instructies misschien verkeerd gelezen?
Gaslighting in relaties
In relaties kan gaslighting flinke sporen achterlaten. Door herhaaldelijk gevoelens of ervaringen van de ander te ontkennen of verdraaien, raakt een partner namelijk het vertrouwen in zijn of haar eigen waarneming kwijt. Hoewel je misschien zeker weet dat je partner liegt, ga je toch twijfelen aan jezelf. Je gaslightende partner blijft de waarheid namelijk glashard ontkennen. Om je aan het twijfelen te brengen kunnen ze vervolgens misschien weer heel aardig en lief doen. Kortom, het is één grote mindf*ck.
Kenmerken van een gaslighter
Laten we nog eens naar het bovenstaande waargebeurde vakantievoorbeeld kijken. Hier zijn vier gaslighterkenmerken te onderscheiden:
- Ontkennen van de werkelijkheid en feiten:
Jij ziet hem letterlijk iemand appen in de weerspiegeling van zijn RayBan-brillenglazen, maar hij doet alsof jij dat verzint. - Projectie en verdraaiing:
Hij reageert boos. Niet omdat je iets verkeerd doet, maar omdat je dicht bij de waarheid komt. Hij projecteert het probleem op jou. Jij bent niet goed bij je hoofd en verbeeldt dingen. - Je laten twijfelen aan jezelf:
Hij stelt voor dat je psychologische hulp nodig hebt. Dit maakt je onzeker over je waarneming en redelijkheid. Je denkt: “Misschien ben ik wel echt gek?” - Emotionele escalatie:
Zijn heftige reactie is bedoeld om je af te schrikken van verder doorvragen. Het veroorzaakt bij jou schaamte, verwarring en verdriet. Je hebt duidelijk iets verkeerd gedaan. Allemaal klassieke gaslighting-technieken.
Hoe begint gaslighting?
Gaslighting begint vaak klein: een partner die ontkent dat hij iets kwetsends heeft gezegd. Maar langzaamaan ontstaat er een patroon waarin het slachtoffer steeds vaker de schuld krijgt, bijvoorbeeld als er ruzies ontstaan. Daarbij gaat het slachtoffer zich verantwoordelijk voelen voor de gemoedstoestand van de gaslighter. Maar hoe langer het gaslighten aanhoudt, hoe groter de gevolgen kunnen zijn.
Slachtoffer van gaslighting
Een studie van Sweet (2019), gepubliceerd in het Journal of Social and Personal Relationships, toont bijvoorbeeld aan dat langdurige blootstelling aan gaslighting leidt tot verhoogde niveaus van angst, depressie en zelfs verlies van de identiteit. Je wordt gebrainwasht en weet niet meer wie je bent en waar je voor staat. De manipulatie zorgt ervoor dat slachtoffers zich vaak losmaken van hun intuïtie, vrienden en familie. Dit overkomt mensen in alle lagen van de bevolking, van arm tot rijk en van laagopgeleid tot hoogopgeleid. Neem bijvoorbeeld Eveline in Opgelicht in de liefde, te zien op Videoland. Deze huisarts werd zeven jaar lang misleid door haar vriend. Zo werd haar zo’n 85.000 euro afhandig gemaakt. Kortom, het kan iedereen overkomen.
Waar kunnen gaslighters niet tegen?
Gaslighters raken vaak gefrustreerd als:
- Ze geconfronteerd worden met feiten of de waarheid.
- Ze geen controle meer voelen over het gesprek.
- Hun gedrag benoemd of gespiegeld wordt.
- Ze grenzen krijgen opgelegd zonder discussie.
Gaslighters gaan goed op vaagheid, afhankelijkheid en twijfel. Als je stevig in je schoenen staat en duidelijk communiceert, verliezen ze hun grip.
Wat is onbewust gaslighting?
Niet achter elke vorm van gaslighting schuilt een slechte intentie. Soms komt gaslighting bijvoorbeeld voort uit eigen onzekerheid, jeugdtrauma’s of slechte communicatieve vaardigheden. Iemand kan bijvoorbeeld in zijn jeugd geleerd hebben om gevoelens te bagatelliseren. “Stel je niet aan” of “Niet huilen!” werd er dan bijvoorbeeld tegen hen gezegd. Deze woorden kan de persoon herhalen in volwassen relaties, zonder het bewust te gebruiken als machtsmiddel. Daarom is het belangrijk dat je onderscheid maakt tussen opzettelijke manipulatie en aangeleerd gedrag, waar geen slechte intentie achter zit. Belangrijk is ook dat je met de persoon in kwestie de situatie bespreekbaar kan maken.
Zo stop je een gaslighter
Gaslighting stopt zelden vanzelf. Hier zijn enkele manieren om jezelf te beschermen:
- Houd een logboek bij
Schrijf op wat er gebeurt, wat er gezegd wordt en hoe je je voelt. Dit helpt om patronen te herkennen. Want wat gebeurt er precies, wat zegt iemand en wordt het bijvoorbeeld ontkend? - Zoek hulp buiten de relatie
Praat met een vriend, therapeut of vertrouwenspersoon en ventileer je gedachten. - Stel grenzen
Wees helder over wat jij acceptabel vindt. Reageer vooral niet op elke provocatie. - Overweeg afstand te nemen
In sommige gevallen is het nodig om (tijdelijk) afstand te nemen of een (werk)relatie te beëindigen, zeker als je mentale gezondheid eronder lijdt.
Heb jij te maken gehad met gaslighting? Deel jouw verhaal. Neem contact op.
Nog geen reacties